برای پرداختن به اینکه درد سياتيک چیست لازم است بدانید سياتيك، نام يك عصب است. اصطلاح سياتيك در حقيقت مربوط به دردي است كه در مسیر عصبي به همين نام انتشار مييابد. اين عصب طولانيترين عصب داخل بدن است كه از لگن تا انتهاي پا ادامه دارد و در طول مسير خود به شاخههاي متعددي تقسيم ميشود. هرگونه فشار بر روي اين عصب ميتواند باعث ايجاد درد در تمام طول عصب شود (يعني مسيري كه از كمر شروع ميشود و از پشت پا پايين ميآيد و تا پاشنه پا ميرسد) البته علائم ممكن است از يك درد خفيف تا ناتواني و از كارافتادگي كامل متغير باشد و گاهي ممكن است با احساس خارش، سوزش، بيحسي و ضعف عضلاني هم همراه باشد.
اين درد بهطور تدريجي شروع شده و با گذشت زمان افزايش مييابد و در هنگام نشستن، برخاستن، عطسه و يا سرفهكردن بدتر ميشود. ويژگي آن هم اين است كه معمولاً فقط يكي از اندامهاي تحتاني شما را درگير ميكند. در موارد خيلي شديد بيماري، شايد حتي كنترل مثانه و يا روده نيز از دست برود. اين وضعيت اخير، بسيار نادر، اما بسيار خطرناك است.
علت بروز درد سیاتیک ؟
شايعترين علت درد سياتيک، بيرونزدن ديسك بين مهرهای و فشار آن بر روي ريشههاي عصبي است كه به آن فتق ديسكبينمهرهاي نيز گفته ميشود. ديسكهاي بين مهرهاي صفحاتي از جنس غضروفی ژلاتینی هستند كه مهرهها را از هم جدا ميكنند. ديسكهاي سالم، ستون مهرهها را انعطافپذير نگاه داشته و كمك ميكنند تا مهرهها بتوانند بهراحتي بر روي هم بلغزند.
با افزايش سن، اين ديسكها شروع به تحليل رفتن ميكنند و خشك (دهیدراته) و تاحدي شكننده ميشوند. اين مسئله موجب بيرون راندهشدن ديسك از محل خود (فتق) و فشار بر روي ريشه عصبي و در نتيجه بروز علائم بيماري سياتيك ميشود. البته به غير از فتق ديسك بينمهرهاي، عوامل ديگري نيز باعث ايجاد درد سياتيک ميشوند. مثلا تنگي کانال ستون مهرهها در قسمت كمري و نيز بيماري اسپونديلوليستزيس (كه در آن يك مهره به آرامي بر روي مهره ديگر و رو به جلو ميلغزد) ميتوانند باعث ايجاد علائم بيماري شوند. سندروم پيريفورميس هم نام اختلالي است كه در اثر اسپاسم عضلهاي به همين نام ايجاد ميشود. اين عضله در نزديكي عصب سياتيك قرار دارد و اسپاسم آن باعث فشار بر عصب و بروز درد سياتيكي ميشود. که اغلب این مورد نادیده گرفته میشود در حالیکه درمان سندروم پیریفورمیس در کاهش علائم بیماران بسیار موثر است. ساير علل ايجادكننده بيماري سياتيك عبارتند از: تومورهاي نخاعي كه بر روي ريشههاي عصبي فشار وارد ميكنند، سوانحي نظير تصادفات اتومبيل و يا ضرب ديدن ستون مهرهها و فشارهای زیاد کاری یا ورزشی كه موجب آسيب به اعصاب ميشوند .
چه كساني دچار درد سياتيک ميشوند؟
مهمترين عوامل خطر براي بيماري درد سياتيک عبارتند از:
سن:
تغييرات وابسته به سن درستون مهرهها شايعترين علت بيماري سياتيك هستند. تحليل رفتن ديسكهايبين مهرهاي كمري از سن 30 سالگي شروع ميشود ولي تنگيهاي ستون مهرهاي كه يك علت ديگر بيماري سياتيک هستند اغلب افراد را در سنين بالاتر از 50 سال درگير ميكنند.
شغل:
افرادي كه شغلشان نياز به چرخش مكرر كمر دارد، آنهايي كه بارهاي سنگين حمل ميكنند و كساني كه بهمدت طولاني رانندگي ميكنند، بيش از ساير افراد دچار بيماري سياتيك ميشوند.
فعاليتهاي فيزيكي:
افرادي كه براي مدتهاي طولاني مينشينند و يا يك زندگي راكد و كمفعاليت را دنبال ميكنند نسبت به افراد فعالتر، بيشتر مستعد ابتلا به بيماري سياتيك هستند.
فاكتورهاي ژنتيكي:
دانشمندان 2 ژن را شناسايي كردهاند كه تصور ميرود وجود آنها باعث استعداد برخي افراد به بروز بيماري سياتيك ميشود.
علاوه بر موارد فوق، افراد مبتلا به بيماري ديابت نيز بهدليل آسيب و تخريب عصبي كه در اثر ديابت در آنها ايجاد ميشود، بيشتر مستعد ابتلا به بيماري سياتيك هستند.
زمان مراجعه به پزشك
بيماري خفيف معمولاً با كمي صبر و حوصله خودبهخود از بين ميرود. ولي اگر بيماري شما با كارهايي كه انجام داديد بهبود نيافت و يا آنكه درد شما بيش از ۴ هفته طول كشيد، بايد به پزشك مراجعه كنيد. در مواردي هم كه درد شما از ابتدا بسيار شديد است و يا روزبهروز بدتر ميشود، بايد به پزشك مراجعه كنيد.
در مواردي هم كه درد شما بهدنبال يك آسيب شديد نظير يك تصادف اتومبيل ايجاد شده و يا اگر علاوه بر درد، دچار مشكلاتي در اجابت مزاج شدهايد و يا اينكه درد شما شديد و ناگهاني و همراه با بيحسي و ضعف عضلات كمر و يا پا است، هيچگونه تاخيري در مراجعه به پزشك جايز نيست.
براي تشخيص بيماري سياتيك، پزشك و فیزیوتراپیست از شما در مورد سابقه بيماريتان سوال خواهد كرد و سپس يك معاينه باليني كامل با توجه ويژه به ستون مهرهها و پاهاي شما انجام خواهد داد. در طي معاينه بهطور معمول چندين آزمون پايهاي، جهت بررسي قدرت عضلات و رفلكسهاي شما انجام ميشود. مثلاً پزشك از شما ميخواهد كه بر روي انگشتان پا و يا پاشنهپايتان راه برويد و يا اينكه بهصورت طاق باز دراز بكشيد و به آرامي يك پاي خود را بهصورت مستقيم بالا ببريد. دردي كه در اثر بيماري سياتيك ايجاد ميشود، معمولا در اثر اين فعاليتها بدتر ميشود. تصويربرداري هم از رايجترين اقداماتي است كه براي تشخيص بيماري شما انجام ميشود. اغلب توسط ام آر ای میتوان شدت و محل مشکل را بخوبی و با دقت بالا تشخیص داد.
درمان دارویی و فیزیوتراپی درد سياتيک
درد سياتيك بيشتر وقتها به خوبي به درمانهاي سرپايي جواب ميدهد. در واقع شما ميتوانيد زندگي روزمرهتان را ادامه دهيد و فقط بايستي از انجام فعاليتهايي كه ممكن است درد شما را بدتر كنند، پرهيز كنيد. اگر چه استراحت به مدت يك تا چند روز سبب بهبودي نسبي بيماري ميشود، ولي توجه داشته باشيد كه استراحت در بستر به مدت طولاني و عدم فعاليت علائم شما را بدتر خواهند كرد. قبل از اينكه به يكسري توصيهها براي بهبود درد سياتيک اشاره كنيم، تاكيد ميكنيم كه چنانچه درد شما با گذشت زمان بهتر نشد، حتماً به پزشك مراجعه كنيد زيرا درصورت عدم درمان، ممكن است دچار عوارضي مثل آسيب دائمي عصب، از دست رفتن حس و حركت در اندام مبتلا و يا حتي از بين رفتن عملكرد روده و يا مثانه شويد.
– داروهاي ضددرد :
آسپرين، استامينوفن و بروفن معمولترين داروهاي ضددردي هستند كه در درد سياتيک مورد استفاده قرار ميگيرند، ولي استفاده بيش از مقادير توصيه شده، نه تنها نفعي براي شما ندارد، بلكه بسيار زيانآور است، زيرا اين داروها در صورت استفاده بيش از حد داراي عوارض جانبي نظير تهوع، خونريزي از معده و يا زخمهاي دستگاه گوارشي هستند. براي جلوگيري از چنين حالتي، استفاده از پمادهاي پيروكسيكام و ديكلوفناك هم مناسب است.
علاوه بر اين داروها در برخي از موارد ممكن است پزشك با توجه به علائم بيماري از داروهاي ديگري نظير شلكنندههاي عضلاني، داروهاي ضدافسردگي و… استفاده كند، ولي استفاده از اينگونه داروها فقط با دستور پزشك امكانپذير است.
– فيزيوتراپي :
نقش فیزیوتراپی در کاهش دردهای سیاتیکی بسیار پر رنگ میباشد . در کلینیک فیزیوتراپی پس از معاینه کامل بیمار و انجام تست های مرتبط ، و بررسی مدارک پزشکی بیمار ،برنامه درمانی مناسبی برای وی انتخاب میگردد.عموما از الکتروتراپی و تمرین درمانی بصورت همزمان استفاده میشود.
هدف از انجام ورزشهايي كه بهطور معمول در فيزيوتراپي انجام ميشود، كمك به قرار گرفتن بدن و اندام ها در وضعيت صحيح، تقويت عضلاتي كه از كمر حمايت ميكنند و كمك به تقويت انعطافپذيري بدن است.
ورزش و تمرین درمانی :ورزش موجب آزاد كردن اندورفينها ميشود. اندورفينها واسطههاي شيميايي هستند كه از رسيدن پيامهاي درد به مغز جلوگيري ميكنند. ورزش با تحريك آزاد شدن اندروفينها در مقابله با ناراحتيهاي مزمن كمك بسياري ميكند.
در مورد درد سياتيک ، حرکات ورزشی و کششی فقط با نظر فیزیوتراپیست و بر حسب مشکل فرد تجویز میگردد این حرکات قطعا برای همه افراد یکسان نیست .
برنامه تمرین درمانی ،در کلینیک فیزیوتراپی ایرانمهر تحت نظر فیزیوتراپیستها و با نظارت آنها هم در کلینیک و هم بصورت برنامه تمرین در منزل به بیماران گرامی آموزش داده میشود.
الکتروتراپی:
قطعا درد موجب عدم تمایل بیمار به همکاری با درمانگر میگردد پس استفاده از مدالیته های فیزیوتراپی میتواند درد بیمار را کاهش داده و عملکرد وی را بهبود ببخشند .تحریک الکتریکیTENs)،لیزر پرتوان یا کم توان، اولتراسوند ، تکار تراپی، کشش ( در برخی موارد)، استفاده از گرما و ازاد سازی نقاط ماشه ای توسط سوزن خشک از جمله مواردی هستند که در کلینیک فیزیوتراپی ایرانمهر در مورد دردهای سیاتیکی انجام میشود.
چنانچه مجموعه درمانهاي فوق در طي چندين جلسه نتوانند درد شما را كاهش دهند، ممكن است انجام درمانهاي ديگرنظير تزريق كورتن به پردههاي نخاعي و يا انجام عمل جراحي ضرورت پيدا كند.
پيشگيري از درد سیاتیک
اگرچه تنها در 5 درصد موارد علت كمردرد، سياتيك است، اما اگر دچار آن شويد، واقعا آزارتان ميدهد. انجام اعمال زير ميتواند نقش كليدي در مراقبت از كمر شما داشته باشد:
ورزش كردن به طور منظم:
مهمترين كاري كه بر سلامت ستون فقرات و البته سلامت كلي بدنتان ميتوانيد انجام دهيد، ورزش كردن است. در طي ورزش، بهتر است تمركز شما بيشتر بر روي عضلات شكم و كمرتان باشد، زيرا اين عضلات جهت راست ايستادن و قرار گرفتن شما در وضعيت مناسب بدني ضروري هستند.انجام ورزش های هوازی جهت سلامتی کل بدن فراموش نشود.
انجام ورزشهايي نظير يوگا، پیاده روی با کفش مناسب در سطوح غیر شیب دار،استفاده از دوچرخههاي ثابت و تردميل به قوي نگاهداشتن عضلات ستون فقرات كمك ميكنند. البته ميتوانيد دوچرخه سواري را در خارج از منزل هم انجام دهيد ولي ابتدا بايد مطمئن شويد كه صندلي و دستگيرههاي دوچرخه در وضعيت مناسبي براي بدن شما تنظيم شدهاند.
درست بنشينيد:
يك صندلي خوب بايد بتواند بهخوبي از قوس كمري شما حمايت كند. اگر چنين نيست، براي حفظ اين قوس در هنگام نشستن، بهتر است از يك بالش نرم در پشت كمرتان استفاده كنيد. بهتر است از زیر پایی استفاده شود. سعي كنيد در فواصل ساعات نشستن ،حتما بهطور تناوب استراحت كنيد، حتي اگر استراحت كردن شما فقط بهصورت راه رفتن در اداره باشد. در حين رانندگي هم سعي كنيد صندلي شما وضعيت مناسبي داشته باشد و پس از یک ساعت رانندگی مداوم ،حدود ۵ دقیقه پیاده روی کنید .
وضعيت بدني مناسبي داشته باشيد:
آگاهي از اينكه چگونه بايد درست بايستيد و درست بخوابيد و نيز آشنايي با نحوه صحيح بلند كردن اجسام سنگين، تاثير بسياري جهت حفظ و نگهداري كمر شما دارد. اگر قرار است براي مدت زمان طولاني بايستيد، سعي كنيد بهطور تناوب بر روي يك پايتان تكيه كنيد و به پاي ديگر استراحت دهيد . جهت حفظ بهترين حالت هنگام خوابيدن بهتر است روي يك تشك سفت بخوابيد و از بالش جهت حمايت كمرتان استفاده كنيد، ولي از بالشهايي كه موجب ميشوند گردن شما بيش از حد بالا رفته و زاويه تندي ايجاد كند، به هيچوجه استفاده نكنيد.در صورتیکه به پهلو میخوابید ،از یک بالش نازک برای قرار دادن بین پاها استفاده نمایید.
بلند كردن يك جسم سنگين:
ابتدا تصميم بگيريد كه آن را كجا ميخواهيد قرار دهيد و چگونه قصد داريد آن را به آن نقطه برسانيد. جهت بلند كردن يك جسم سنگين، كمرتان را خم نكنيد بلكه زانوهايتان را خم كنيد و آن جسم را بلند كنيد. جسم سنگين را نزديك به بدنتان حمل كنيد و هيچگاه بر روي كمرتان نچرخيد، بلكه سعي كنيد با محور كردن پاهايتان، بر روي پاهايتان بچرخيد. هنگامي كه خسته هستيد از حركت دادن اجسام سنگين جدا خودداري كنيد زيرا خستگي موجب ميشود با سختي و رنج بيشتري حركت كنيد. هرگز سعي نكنيد جسمي را كه احساس ميكنيد سنگينتر از توانايي شماست، بلند كنيد.
بهتر است آموزش های سلامت ستون فقرات را از کودکی برای فرزندانمان آغاز کنیم ،مثلا از حالت قوز کردن ( کایفوز) ، لم دادن ،حمل اشتباه کیف و کوله پشتی ،ورزش های سنگین و بدون مربی ،اضافه وزن و …. در آنها جلوگیری کنیم.
