ستون مهره‌ها، محور مرکزی بدن را تشکیل میدهد .در یک فرد بالغ ۲۴ مهره وجود دارد . هفت مهره گردنی، ۱۲ مهره پشتی و ۵ مهره کمری .بین تنه مهره ها ساختاری به نام دیسک وجود دارد.
دیسک ساختاری ژلاتینی است که از دو قسمت تشکیل شده است.بخش مرکزی یا هسته دیسک و بخش محیطی که هسته را در بر گرفته است. هسته دیسک نیمه جامد و ژله مانند است و حاوی ۹۰ درصد آب است و مابقی کلاژن و گلیکوپروتئین می باشد .در واقع دیسک ها مانند بالشتک هایی هستند که مسوول جذب نیروها و فشارهایی هستند که به ستون فقرات در حین حرکات مختلف وارد میگردد.
این عناصر به هنگام اعمال فشار، قابلیت تغییر شکل داشته و بدین طریق شدت ضربات را کاهش می‌دهند. شکل اصلی دیسکها زمانی که تحت فشار نباشند، کروی است؛ ولی هنگامی که در حد فاصل مهره‌ها قرار میگیرند، تحت تأثیر فشار وارده، پهن میشوند و شکلی تخم مرغی به خود میگیرند.حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد ازارتفاع کل ستون فقرات مربوط به وجود دیسک ها است. با افزایش سن میزان آب داخل هسته دیسک کاهش میابد .
به علل مختلفی از جمله تروما ،افزایش سن ، حرکات نامناسب و … دیسک ها دچار آسیب میشوند . چند نمونه از مشکلات دیسک به شرح زیر هستند .
Degenerative disc
بیماری دژنراتیو (فرسایشی تخریبی) دیسک به تخریب و تضعیف یک یا چند دیسک ستون مهره ها گفته میشود. در حالت طبیعی دیسکها به عنوان بالشتکهایی در بین مهره ها عمل میکنند. بیماری دژنراتیو(فرسایشی تخریبی) دیسک ممکن است به عنوان بخش طبیعی از فرایند پیری ایجاد شود اما صدمات و جراحات کمر نیز میتواند باعث به وجود آمدن این وضعیت شود. وقتی که میزان آب دیسک کم شود و به اصطلاح دهیدراته گردد، خاصیت بالشتکی یا کمک فنری آن کاهش میابد . دیسک دهیدراته در ام آر آی تیره دیده میشود و به آن black disc میگویند .
عوامل خطر ساز ایجاد فرسایش ( دژنریشن ) در دیسک
افزایش سن و فرسودگی مفصل ها
آرتروز
پوکی استخوان
روماتیسم
بروز صدمات و تصادفات ناگهانی
عفونت
تنگی کانال
انواع تومورهای خوش خیم و بدخیم
بی تحریک و ورزش نکردن
انجام حرکات ورزش سنگین و شدید
علائم دژنریشن ستون فقرات
مشکلات دژنراتیو ستون فقرات میتواند به نواحی مختلفی از بدن آسیب برساند،به همین جهت علائم مختلفی ممکن بروز کند که این علائم عبارتند از:
-درد در نواحی ستون فقرات
-کاهش توانایی در انجام کارهای روزمره
-احساس سوزش و سوزن سوزن شدن در اندام ها
-بدشکلی ستون فقرات
-محدودیت حرکتی ،خشکی ستون فقرات
-کرختی و بی حسی
-آسیب های عصبی
افراد مستعد ابتلا به بیماری دژنریشن (فرسایش) ستون فقرات
-افراد مسن و سالخورده
-افرادی که سابقه آسیب های کمری و گردن دارند
-افراد چاق و دارای اضافه وزن
-افرادی که در شغل هایی مشغول هستند که در آن فرد نیازمند خم شدن و برداشتن زیاد است
-ورزشکاران در ورزش های شدید
Disc herniation
یکی از اختلالات مکانیکال شایع در ستون فقرات بیرون زدگی دیسک می باشد. مکانیسم های موثر در ایجاد فتق دیسک شامل اعمال نیرو های غیر نرمال و بیش از حد یا نیروهای کم اما مداوم و مکرر برروی ستون فقرات میباشد. فتق دیسک معمولاً با یک فعالیت ناگهانی یا تکرار فعالیت در حرکت خم شدن و چرخش اتفاق می‌افتد. درجات مختلفی از فتق دیسک نخاعی وجود دارد .
از جمله انواع مختلف فتق دیسک نخاعی می توان به موارد زیر اشاره داشت:
1. برآمدگی دیسک Bulging: برآمدگی دیسک نوع خفیف فتق دیسک است که در این حالت لایه خارجی دیسک پاره نشده.
2. پروتروژن : در این حالت جابجایی مواد هسته بیشتر است ولی از قسمت محیطی دیسک یا همان آنولوس فیبروزوس بیرون نمیزند .
3. بیرون زدگی دیسک (اکستروژن): بیرون زدگی دیسک زمانی رخ میدهد که بخش بیرونی دیسک نخاعی پاره شود و به بخش داخلی و ژله مانند دیسک اجاره بیرون آمدن را بدهد. بیرون زدگی دیسک ممکن است در شرایطی رخ دهد که لیگامنت ها سالم بوده یا آسیب دیده باشند.
4. جدا شدن دیسک( سکستریشن ): این مشکل زمانی رخ میدهد که بخش مرکزی و ژله مانند دیسک از داخل آن خارج شده و از بخش اصلی دیسک کاملا جدا شود و به فضای اپیدورال میروند.
ممکن است در فتق دیسک علائم بیمار فقط در همان محل باشد مثلا در فتق دیسک کمری،بیمار فقط در همان ناحیه کمر درد را حس کند .اما در اغلب موارد درد و بی حسی به سمت اندامها انتشار میابد . هر چه علائم محیطی بیمار بیشتر باشد، نشان دهنده شرایط بدتر در دیسک ها است.
ضعف اندامها و تغیر رفلکس ها نیز میتواند از علائم فتق دیسک باشد . علائم بیماران به میزان فشاری که فتق دیسک به ریشه های عصبی وارد میکند ،بستگی دارد.
درمان
حدود ۸۰ درصد از بیماران مبتلا به فتق دیسک به درمان غیرجراحی پاسخ می‌دهند. البته نتیجه درمان به همکاری بیمار نیز بستگی دارد. اولین مرحله در درمان غیر جراحی استراحت کردن وکنترل فعالیت های فیزیکی می باشد. در فتق دیسک ناحیه کمری ،بهترین پوزیشن برای خوابیدن ،به پهلو است و باید از بالش بین زانو ها استفاده گردد.
در این مدت میتوان از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی یا استروئیدی بنا به تجویز پزشک متخصص استفاده کرد همچنین میتوان داروهای مسکن و شل کننده عضلانی را جهت کاهش علائم مصرف نمود.
یکی از مهمترین روش های غیر جراحی در درمان فتق دیسک فیزیوتراپی می باشد. روش‌های درمانی که در فیزیوتراپی استفاده میشوند عبارتند از:
1. تحریکات الکتریکی
2. اولتراسوند
3. کیسه‌های گرم یا سرد
4. لیزرتراپی ( کم توان و پرتوان )
5. تکارتراپی
6. مگنت تراپی
7. سوزن خشک
8. درمان های دستی ( منیپولیشن)
9. تمرین درمانی
10. آب درمانی
11. ریلیز عضلات درگیر
همه موارد گفته شده می‌توانند برای کاهش درد، التهاب، بهبود خون‌رسانی، اکسیژن‌رسانی و تغذیه بهتر دیسک و مفصل استفاده شوند. همچنین این درمان‌ها اسپاسم‌های عضلانی را کاهش می‌دهند و به بهبود دامنه حرکتی کمک میکنند. متعاقب درد در ستون فقرات به علت پوزیشن های ضد دردی که بیماران به خود میگیرند ،(مثلا کمی دولا یا خم شده به یک سمت راه میروند) عضلات اطراف ستون فقرات و گاهی اندامها دچار اسپاسم و یا تریگر پوینت ( نقاط ماشه ای) میشوند. یکی از اهداف فیزیوتراپی رفع اسپاسم و غیر فعال کردن تریگر پوینتها است. در این راستا لیزردرمانی ،تکار و سوزن خشک بسیار مفید هستند. در استفاده از تحریکات الکتریکی ،میتوان ناحیه درد در ستون فقرات و مسیر درد در اندامها را توسط الکترودها و جریانات مناسب درمان نمود.
در تمرین درمانی عموما از متد مکنزی استفاده میگردد.در این متد ارزیابی بیماران به دقت انجام میشود و تمرینات متناسب با شرایط بیمار آموزش داده میشود.در متد مکنزی یا MDTبیمار نقش فعالی در پروسه درمان دارد. تمرینات مکنزی جهت بهبود وضعیت دیسکِ فتق شده طراحی شده اند. تمرینات طی جلسات بعدی پیشرفته تر خواهد شد .
لازم به ذکر است مدالیته ها و تمرینات درمانی از فردی به فرد دیگر میتواند متفاوت باشد و لزوما افراد با علائم دیسک، تحت یک درمان واحد قرار نمی گیرند .
تعداد جلسات با توجه به فاز بیماری تعیین میگردد و معمولا بین ۱۰ تا ۱۵ جلسه میباشد.
کلینیک فیزیوتراپی ایرانمهر با بهره گیری از تجهیزات درمانی پیشرفته و دانش روز ،در خدمات بیماران گرامی میباشد.
