آشنایی با مفصل شانه و برخی از مشکلات این مفصل

آناتومی مفصل شانه: استخوان های تشکیل دهنده این مفصل شامل استخوان کتف (scapula)، استخوان بازو (humerus) و ترقوه ( clavicle) هستند.
شانه یکی از پیچیده ترین مفاصل بدن است. این مفصل اندام فوقانی را به تنه اتصال داده و خود از چند مفصل دیگر تشکیل شده است. حرکات مفصل شانه در محورهای مختلفی صورت می گیرد و به همین دلیل بیشترین دامنه حرکات را در بین مفاصل بدن دارد.
ناحیه شانه از چهار مفصل تشکیل شده است که عبارتند از;

مفصل گلنوهومرال Glenohumeral joint

این مفصل جایی است که سر استخوان بازو در کنار حفره کم عمق گلنویید قرار میگیرد. این یک مفصل گوی و کاسه ای مثل مفصل ران است ولی بر عکس مفصل ران که سر استخوان ران در یک کاسه عمیق به نام استابولوم قرار گرفته است در شانه سر بزرگ استخوان بازو در مقابل یک حفره کم عمق به نام حفره گلنوئید قرار گرفته که بیشتر شبیه یک بشقاب کوچک است.
حفره گلنویید فقط میتواند حدود یک سوم سر استخوان بازو را بپوشاند. یک لبه در دور تا دور لبه حفره گلنوئید چسبیده است به نام لبروم که باعث وسیعتر شدن گلونوئید میگردد و در نتیجه پوشش سر استخوان بازو بهتر می شود.
با این حال پوشش سر بازو همچنان کم است. به همین دلیل مفصل گلنوهومرال مانند مفصل ران پایداری مکانیکی ذاتی ندارد و پایداری آن بیشتر به خاطر رباط ها و عضلات اطراف آن است.

مفصل آکرومیوکلاویکولر AC Acromioclavicular joint

این مفصل محلی است که استخوان ترقوه در کنار زائده آکرومیون که خود جزئی از استخوان کتف است قرار میگیرد.

مفصل استرنوکلاویکولر Sternoclavicular joint SC

این مفصل جایی است که استخوان ترقوه در کنار استخوان جناغ ( استرنوم ) قرار می گیرد.

مفصل اسکاپولوتوراسیک scapulothoracic joint

این مفصل در واقع بین صفحه استخوان کتف و سطح پشتی قفسه سینه قرار داشته و یک مفصل کاذب است.
در واقع بین صفحه استخوان کتف و سطح پشتی قفسه سینه عضلاتی قرار دارند و استخوان کتف میتواند روی این عضلات بلغزد و در پشت قفسه سینه بالا و پایین برود.
وقتی دست خود را کاملا به بالای سر میبریم بازو ۱۸۰ درجه حرکت میکند. از این مقدار، ۱۲۰ درجه آن یعنی دو سوم آن مربوط به حرکت مفصل گلنوهومرال بوده و ۶۰ درجه یعنی یک سوم آن مربوط به حرکت مفصل اسکاپولوتوراسیک است. پس مشکلات این مفصل باعث محدودیت حرکتی مفصل شانه به میزان قابل توجهی خواهد شد.

عضلات شانه

می توان عضلات شانه را به دو گروه کلی تقسیم کرد:

گروه اول – (Rotator Cuff)

ای گروه شامل سوپراسپنياتوس، اينفراسپيناتوس، ساب اسکاپولاريس و ترس مينور مي باشند. اين عضلات علاوه بر نقشي که هر يک از آنها در حرکات شانه به عهده دارند، مجموعاً تاندونهاي آنها در انتها يکي شده و همچون کلاهکي مفصل شانه را در بر مي گيرند و سپس به استخوان بازو مي چسبند. و باعث افزايش ثبات مفصلي مي شوند .

گروه دوم – عضلات بزرگ کمربند شانه اي :

شامل دلتوئيد، پکتوراليس ماژور،تراپزیوس، ترس ماژور، لاتيسيموس دورسي و دوسر بازويي هستند. اين عضلات انجام حرکات شانه را در جهات مختلف پس از ثابت شدن سر استخوان بازو توسط گروه اول ،بعهده دارند .

آسیب های مفصل شانه

آرتروز مفصل شانه

آرتروز مفصل شانه موجب فرسایش مفصل می شود، در طی پیشروی این بیماری تغییرات زیر در مفصل به وجود می آید :
• بافت غضروفی درون مفصل تحلیل می رود
• زائده های استخوانی به نام استئوفیت ( یا خار استخوانی ) در مفصل تشکیل می شود.
در حالی که عوامل ارثی می توانند در ابتلا به آرتروز نقش داشته باشند ، اما فرسایش غضروف درون مفصل معمولا بر اثر سابقه آسیب های جدی به مفصل شانه یا وارد شدن آسیب های کوچک مکرر یا وارد آوردن فشار بیش از حد به شانه به صورت مداوم ، به وجود می آید. روند فرسایش مفصل می تواند در نهایت به اختلال در عملکرد مفصل ، درد شدید و محدکدیت حرکتی مفصل شانه منجر شود. روند پیشروی بیماری تدریجی است و در طی پیشروی آن ممکن است علائم آن در دوره هایی شدت بیایند یا به صورت موقتی از بین بروند ، اما در مجموع با گذشت زمان علائم ناشی از بیماری شدت می یابند. توجه به درد و محدودیت حرکتی در مفصل شانه بسیار مهم است. در صورت عدم درمان ،مشکلات بیمار روز به روز بیشتر شده و درمان سخت تر میگردد.

شانه یخ زده

یک بیماری با علل متفاوت و گاهی نامشخص می باشد که سبب درد و محدودیت حرکات شانه در تمام جهات می شود. معمولا در سنین ۴٠-۶٠ سالگی و در جنس مونث بیشتر ایجاد می شود.
درحال حاضر علت بیماری شانه یخ زده ناشناخته است اما یکسری عوامل مستعد کننده وجود دارند که شامل موارد زیر می شود:
• ضربه یا جراحی در نزدیکی این مفصل
• بی حرکتی طولانی مدت مفصل مثلا به دنبال شکستگی ها یا التهاب تاندون های روتاتور کاف
• کم کاری یا پرکاری تیرویید
• پارکینسون
• بیماری های قلبی
• دیابت؛ این بیماری به طور مشخصی با دیابت وابسته به انسولین در ارتباط است و این افراد ریسک بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند (با شیوع ۲۰%)
• سرطان
• افسردگی
• سکته مغزی
متخصصین فیزیوتراپی کمک شایانی را دردرمان شانه یخ زده و درمان گرفتگی عضلات شانه و گردن ارائه می‌دهند و با بهره‌گیری از روش‌های گوناگون غیر جراحی، درد و محدودیت را مدیریت می‌کنند. تمرکز اصلی درمان فیزیوتراپی، تمرین درمانی و موبیلیزیشن جهت افزایش دامنه حرکتی شانه است و همچنین کاهش درد جز اهداف فیزیوتراپی می باشد در این راستا از الکتروتراپی و تجهیزات پیشرفته مثل لیزر پرتوان استفاده می گردد.

تاندونیت شانه

این عارضه به دلیل التهاب تاندونهای روتاتور کاف رخ میدهد که عموما به علت فعالیت های مکرر یا ورزش هایی مثل تنیس و بیس بال و یا آسیب در حوادث رخ میدهد. این بیماری در طولانی مدت می تواند منجر به رسوب کلسیم در ساختار تاندون شده که این امر می تواند سبب تشدید درد و از دست دادن قدرت و حرکت شانه شود.
عدم درمان این عارضه بطور مناسب و یا تاخیر در درمان می تواند منجر به تشدید آسیب دیدگی و بروز مشکلاتی همچون شانه یخ زده و یا پارگی روتاتورکاف شود.

فیزیوتراپی پس از جراحی های شانه

نچنانچه بعلت پارگی تاندونها و یا تروما و شکستگی در مفصل شانه ،بیمار نیاز به جراحی پیداکند، بعلت عوارض بی حرکتی پس از جراحی ،محدودیت حرکتی پیش میاید. فاز توانبخشی پس از جراحی های شانه بسیار اهمیت دارد و باید گام به گام جهت افزایش دامنه و بهبود عملکرد بیمار ،تمرینات مناسب توسط فیزیوتراپیست طراحی گردد .

نکته
با توجه به احتمال التهاب و پارگی تاندونهای شانه در فعالیت سنگین ، توصیه میگردد از کارهای تکراری و سنگین اجتناب شود. در صورت احساس درد در شانه ،از خوابیدن بر روی آن خودداری فرمایید .
جهت کسب نتیجه در درمان عارضه های مربوط به شانه ،باید صبور بوده و در انجام تمرینات پشتکار داشته باشید . عموما دوره توانبخشی شانه ،طولانی می باشد .